سرزمين حاصلخيز براي تروريسم
محسن روحي‌صفت
نيروهاي افراطي و گروه‌هاي تروريستي معمولا در سرزمين‌هايي رشد و نمو مي‌كنند كه از خلأ حاكميت يا ضعف حاكميت برخوردار باشند. روند تحولات در سه‌ماه گذشته در افغانستان از جمله خروج غيرمسوولانه نيروهاي امريكايي از اين كشور و فقدان اجماع براي مشاركت گروه‌هاي مختلف سياسي افغانستان براي تشكيل يك حكومت موقت انتقالي كه نهايتا به سلطه يكجانبه طالبان بر قدرت در سراسر افغانستان منجر شد، همگي دست به دست هم دادند تا سرزميني با حاكميت ضعيف و حتي در برخي نقاط بدون حاكميت در افغانستان باقي بماند. اين وضعيت زمينه را براي رشد و توسعه گروه‌هاي تروريستي فراهم كرده است. طالبان از انسجام تشكيلاتي، سياسي و امنيتي لازم برخوردار نيست. نوع تشكيلات اين گروه شبه‌نظامي بيشتر بر اساس خاستگاه جغرافيايي و نسب طايفه‌اي و عشيره‌اي است. بخش بسيار كوچكي از طالبان هستند كه فارغ از نسب طايفه‌اي و عشيره‌اي در اين گروه عضو باشند و اكثريت نيروهاي اين گروه بر اساس خاستگاه جغرافيايي و نسب طايفه‌اي به عضويت اين گروه درآمده‌اند. علاوه بر اين، در بسياري از نقاط افغانستان، مرز واضحي ميان گروه‌هاي افراطي مختلف وجود ندارد و در بعضي نقاط افغانستان مي‌توان نفوذ نيروهاي داعش در ميان نيروهاي طالبان را بسيار محتمل و گاهي قطعي در نظر گرفت. در نتيجه طالب‌ها خودشان هم چندان قابليت مقابله با اين نوع تهديدها را ندارند. به اضافه اينها، از آنجايي كه طالبان تشكيلات اداري لازم را براي معضلات اجتماعي، اقتصادي و اداري مردم افغانستان نداشتند و ندارند، نيروهايي كه در اين كشور حقوق‌بگير دولت بودند، امروز با وضعيت بد اقتصادي دست و پنجه نرم مي‌كنند و در شرايطي كه كار و محل درآمد و معاش خود را از دست داده‌اند، به سادگي ممكن است به گروه‌هاي مسلحي بپيوندند كه وعده تامين دستمزد و معاش به آنها مي‌دهند. بحران اقتصادي و اجتماعي افغانستان باعث شده است كه داعش بتواند سربازگيري كند. وضعيت اقتصادي و اجتماعي مردم افغانستان بسيار وخيم شده است و براي يك شكم گرسنه، پيوستن به يكي از گروه‌هاي افراطي معمولا تنها راه چاره براي ادامه زندگي است. حتي اگر معضلات اقتصادي در افغانستان ادامه پيدا كند و طالبان نتواند دستمزد نيروهاي وفادار به خودش را هم پرداخت كند، بعيد نيست بسياري از نيروهاي منتسب به اين گروه هم با سلاح‌هاي‌شان به تدريج به گروه‌هاي رقيب بپيوندند. نتيجه اين مسائل ايجاد سرزميني حاصلخيز براي گروه‌هاي افراطي و تروريستي و صادرات آشوب و تروريسم از افغانستان به منطقه خواهد شد.
خطر امنيتي از سوي افغانستان، به ويژه براي كشورهاي پيرامون آن، بسيار بالاست. خيلي از كشورها از جمله كشور ما، هنوز احساس خطر جدي از سوي افغانستان ندارند. اين سرزمين براي آشوب رها شده است و هزينه‌هاي اين آشوب را امريكا به گردن كشورهاي منطقه انداخته است. متاسفانه در منطقه همبستگي و همدلي ميان كشورهاي منطقه وجود ندارد. امنيت كشورهاي منطقه به هم پيوند خورده است. برگزاري نشست‌هايي مانند نشست وزراي خارجه كشورهاي همسايه افغانستان در تهران، فقط يك گام از گام‌هاي ضروري براي كاهش آسيب‌هاي ناشي از تهديد امنيتي در افغانستان است. گام‌هاي متصل به اين اجلاس بايد بلافاصله بعد از آن آغاز شود. بايد كشورهاي منطقه براي گام‌هاي عملي فوري تصميم بگيرند و كشورهاي همسايه افغانستان تمهيدات عملي براي حوزه‌هاي مختلف امنيتي، اجتماعي، سياسي و اقتصادي در نظر بگيرند تا آسيب كمتري از تهديدهاي امنيتي با منشأ افغانستان به آنها وارد شود. ترديدي وجود ندارد كه كشورهاي همسايه افغانستان از مشكلات امنيتي در اين كشور آسيب خواهند ديد، اما ضروري است گام‌هايي برداشته‌شود كه اين خسارات كاهش پيدا كند.
در ميان كشورهاي همسايه افغانستان، شاهد اين هستيم كه نوعي ناآگاهي از ميزان جديت تهديدهاي امنيتي افغانستان جريان دارد. در كنار عدم شناخت كافي از پديده طالبان، برخي از كشورها به دليل ترس از ناامني‌هايي كه منشأ آن افغانستان است، ترجيح داده‌اند كه مستقيما با طالبان وارد تعامل شوند؛ استدلال اين كشورها اين است كه در حال حاضر هيچ آلترناتيو و جايگزيني براي وضع موجود در افغانستان وجود ندارد، اين تصور تا حدودي درست است. اما بايد توجه داشت هر چند وضعيت كنوني آلترناتيوي ندارد، اما مطلوب هيچ يك از كشورهاي همسايه هم نيست. برخي از كشورها با نوعي نگاه كوتاه‌مدت، ترجيح داده‌اند كه از طريق جلب رضايت طالبان، امنيت خود را از طريق تعامل با اين گروه حاكم در افغانستان تامين كنند. ضروري است كه كشورهاي منطقه نگاه بلندمدت داشته‌باشند و وضعيت امنيت را در سه بازه كوتاه‌مدت، ميان‌مدت و بلندمدت ارزيابي كنند. شايد در كوتاه‌مدت طالب‌ها بتوانند به برخي از كشورها براي تامين امنيت مرزها كمك كنند، اما نهايتا ضروري است كه يك دولت فراگير در افغانستان تشكيل شود كه همه افغانستان را پوشش دهد و از اعتماد و مشاركت همه جناح‌ها و گروه‌ها برخوردار باشد تا بتواند جلوي تهديدهاي امنيتي از خاك اين كشور عليه كشورهاي منطقه و جهان را بگيرد.